Dov lea dïedte

Barkijh skuvline jïh maanagïertine leah stillesovveme tsiehkieh tjalmahtidh mah maehtieh fåantojne årrodh man åvteste maanavaarjelimmiedïenesje tjuara råajvarimmiejgujmie nierhkedh. Tsåatskelesvoetedïedte kreava datne tsiehkieh tjalmehth mah maehtieh dutnjien bïeljelimmiedïedtem vedtedh – mij kreava datne bïeljelh jis datne aalkah maaneste tjoeperdidh. 
Filmesne vuelielisnie vuesiehtimmieh geerve almetjidie vuajnah mah dïedtem vaeltieh, jïh guktie SnakkeSIM bæjjese vaalta guktie jeatjah instaansh involveeredh. Soptsestallemebïhkedæjja Reidun Dybsland lea maanavaarjelimmiepedagoge jïh sjïerekonsulente RVTS Vest:sne. Doh jeatjebh mah leah meatan leah dorjehtæjjah: 

Gaajhkh byögkeles barkijh bïeljelimmiedïedtem maanavaarjelæmman utnieh. Daate dïedte lea guektelen juakasovveme: datne edtjh jïjtse skraejrien mietie jïh bielelen haestemem dan bïjre åadtjodh, maanavaarjelimmiedïenesjem bievnedh gosse tjoeperdh (neebnesåvva goh bïeljelimmiedïedte»), jïh dov lea dïedte bïevnesh vedtedh gosse maanavaarjelimmiedïenesje dan bïjre birrie. 

Maanavaarjelimmielaaken mietie § 6-4 gaajhkh barkijh dïedtem utnieh bïevnesh vedtedh maanavaarjelæmman gosse maahta aerviedidh såemies maana daaresjimmiem dååjroe hïejmesne, jallh jis lea jeatjah såarhts itjmies hoksevaanoeh. Bïeljelimmiedïedte sjaevehtsvoetedïedten åvtene båata. 

Joekehts barkoedåehkieh jïjtsh laakh utnieh mah dej barkoem stuvrieh. Maanavaarjelimmielaakan mietie jïh dan laaken mietie mij dov barkoem stuvrie, vuesiehtimmien gaavhtan healsoebarkijelaake, ööhpehtimmielaake jïh maanagïertelaake, barkijh dïedtem utnieh bïeljelidh. Dah mah eah naan sjïerelaakeste stuvresovvh tjuerieh dovne maanavaarjelimmielaakem 6-4 jïh njoelkedassh sjaevehtsvoetedïedten bïjre reeremelaakesne § 13-13e fulkedh. 

Healsoebarkijelaaken § 33 veelebe njoelkedassh vadta gåabph jïh gåessie datne edtjh bïeljelidh. Vuesiehtimmien gaavhtan tjïelkelaakan laakesne jeahtasåvva åvtehken lea dïedte bååstede bievniejasse bïeljelidh mej råajvarimmiej bïjre dah leah nïerhkeme. 

Healsoe- jïh hoksedïenesjelaaken § 3-3a tjïerteste dam sjïere dïedtem fïereguhte aktene tjïeltesne åtna. Sjïerehealsoedïenesjelaake jïh baeniehealsoedïenesjelaake aaj dam sjïere dïedtem tjïertestieh. 

Laaken åtnoe baakojste «maahta sån aerviedidh», ij sïjhth jiehtedh datne edtjh eevre seekere daejredh jallh jallh «væhnastimmie» lea daerpies. Men byörh læjhkan fåantoeh utnedh man åvteste tjoeperdh – datne tjoerh vielie utnedh goh ajve viesjies sovme. 

Jis jueriedisnie bïeljelimmievåaromen bïjre, edtjh raerieh syökedh dov åvtehken jallh barkoevoelpen luvnie mij dååjrehtimmiem åtna. Jis annje leah jueriedisnie, edtjh tjïelten maanavaarjelimmiedïenesjinie gaskesadtedh, Staaten maanagåetine (Statens barnehus), pollisine jallh rååresjimmiedåehkine, jïh anonyjme rååresjimmien bïjre birredh. Rååresjimmesne maahta digkiedidh jïh tjïelkestehtedh man varke tjuara mejnie nierhkedh, gie edtja maanan hoksealmetjh bievnedh, jïh jeatjah tsiehkieh aamhtesisnie.  

Bïeljelimmiedïedte maanavaarjelæmman lea individuelle. Jis tjoeperdh, dov lea dïedte bïeljelidh. Ih lutniestimmiem diedteste utnieh jalhts jeatjah instaansh jallh bijjemes åvtehke bïevnesidie daejrieh. 

Jis datne aervedh åeliealmetjh/maanan hoksealmetjh leah dah mah leah vædtsoes jallh daaresjimmieh maanan vööste darjoeh, ih edtjh dejtie bievnedh. Datne edtjh ryöktesth maanavaarjelimmiedïenesjinie jallh pollisine gaskesadtedh. 

Iemielaakan maanan eejhtegh/åeliealmetjh sijhtieh bïevnesh åadtjodh, men sjïere tsiehkine ij sïjhth eensi jallh maanan buaratjommesasse årrodh, v. healsoebarkijelaakine § 4, healsoe- jïh hoksedïenesjelaakine § 4-1 jïh baeniehealsoedïenesjelaakine § 1-3a. 

Bïevnesh bååstede hööltedh lea vihkele juktie hööptedh maana haadtoem mubpijste dååjroe, jallh jeatjahlaakan vaarege tseahkan bïejesåvva. Daate maahta aaj heerredidh maanavaarjelimmiedïenesjen goerehtimmieh jïh dagke aaj goerehtimmie polliseste heerresuvvieh jis maana aajhtoeh åådtje ij maam soptsestidh, jallh gïejh beajstalgieh jallh båarhte vaaltasuvvieh.   

Dej veajkoej gusnie vædtsoesvoete jïh daaresjimmieh leah dorjesovveme almetjijstie lïhkemes fuelhkien ålkolen, jïh maana fuelhkesne årroeminie mij gorrede jïh dåårje, bïeljelimmiedïedte ij daarpesjh faamosne årrodh. Maahta læjhkan eensi årrodh datne maanavaarjelimmiedïenesjasse bïeljelh, juktie viehkiem maanese jïh fualhkan iktedidh jïh ihke maanavaarjelimmiedïenesje edtja bïevnesh almetji bïjre åadtjodh mejtie såvma daaresjimmieh darjoeh. Åejvienjoelkedassine byörh bïevnesem eejhtegigujmie jïh dagke aaj maanine tjïelkestehtedh. 

Bïevnesh vedtedh maanavaarjelimmiedïenesjasse ij sïjhth iktesth maanese nuekie jïh nuekie varke vaarjelimmiem vedtedh. Dellie tjoerh vuarjasjidh mejtie dov lea hööptemedïedte jïh dan gaavhtan dïedtem åtnah pollisese bïeljelidh. 

Bysvehtslaaken § 196 mietie hööptemen bïjre gaajhkesh dïedtem utnieh «bysvehtsdahkoem hööptedh jallh illedahkide destie, akten baelien gosse annje lij nuepie jïh maahta seekere årrodh jallh maahta sån aerviedidh dahkoe ij leah sjugniehtovveme jallh sæjhta sjugniehtovvedh».  

Dagkerh dahkoeh maehtieh årrodh raantan vaaltasovvedh, inceste jïh itjmies jïh ahkedh daaresjimmieh lïhke relasjovnine. Jieledem jïh healsoem vaarjelidh sjaevehtsvoetedïedten åvtelen båata. Jis baajh årrodh hööptedh maahtah böötine jallh faangkegåetine bysvedh raajan 1 jaepiem. 

Hööptemedïedte faamoem åådtje gosse leah eevre seekere jallh maahta jeenjemes aerviedidh bysvehtsdahkoe dorjesåvva jallh lea dorjesovveme. Jïh dahkoe lea dorjesovveme, dov lea hööptemedïedte ajve gosse leah seekere jallh aervedh bysvehtsdahkoe sæjhta ikth vielie dorjesovvedh jallh jis datne bïeljelh, maahtah aktem joe sjugniehtovveme skaaram hööptedh olles itjmiekåbpoe skaarine sjïdth.   

Lissine sjïere hööptemedïedte gååvnese mij lea tjoele-irhkelimmien bïjre, v. bysvehtslaakine § 284 jïh § 285. 

Vihkele dan varke gåarede soptsestallemen/soptsestallemi mænngan astedh dokumenteeredh gaajhkem mij jeahtasovveme jïh guktie. Buerkesth maam datne jeahteme jïh guktie, jïh maam maana lea soptsestamme. Daate bööremeslaakan dorjesåvva jis soejkesjh soptestallemem tjïrrehtidh akten baelien gosse asth minngiebarkoem darjodh. Vihkele voerkes årrodh eejhtegh jallh åeliealmetjh, åejvienjoelkedassine, luhpiem utnieh daam tjaatsegem vuejnedh.